De kerk als partner

In elk team dat mee doet aan de prijsvraag Brood en Spelen moet iemand daadwerkelijk een stuk grond bezitten in een van de zandgebieden. Boeren zijn een logische kandidaat, maar denk ook eens aan de kerk. De kerken bezitten duizenden hectare grond. En zij willen maatschappelijk iets betekenen: van ‘bijbels’ rentmeesterschap tot eigentijdse charitas.

Niemand weet precies hoeveel grond de kerken in Nederland bezitten. In ieder geval is het grootste aandeel in handen van de Protestantse Kerk Nederland, circa 25.000 ha. Tel daarbij op de hectaren van de Doopsgezinde Sociëteit en die van de Rooms Katholieke Kerk, en het totaal komt uit ergens tussen de 30 en 35 duizend hectare verspreid over heel Nederland.

Bron van inkomstenBij de protestanten hebben de kerken veel autonomie. Zij beslissen zelf hoe zij omgaan met kerkelijk vastgoed en grond. In de katholieke kerk bepaalt het bisdom het beleid. Voor beide denominaties is grond een belangrijke bron van inkomsten. Met de opbrengsten (pacht) wordt onderhoud aan de kerkgebouwen, loon van priesters en dominees, en diaconaal en parochiaal werk betaald. Verreweg de meeste grond is verpacht aan boeren. Hoog rendement staat nog altijd met stip op 1 als doel, maar er is een kentering gaande in het beheer.

De Paus roept de katholieke geloofsgemeenschap in zijn encycliek Laudate si (2015) op beter voor ons gemeenschappelijk huis te zorgen; hij geeft een ecologische invulling aan het aloude bijbelse rentmeesterschap.
Ook de beroepsmatige rentmeesters krijgen oog voor beheer waarbij maatschappelijke doelen naast rendement meewegen.

SuggestiesZoals Ruud van Dongen, rentmeester en werkzaam voor het Kantoor der Kerkelijke Goederen, het rentmeesterkantoor voor PKN-gemeenten, dat landelijk 12.000 hectare grond beheert voor de kerken. Zijn werkgebied is de regio Zuid: Zeeland, Noord-Brabant, Limburg en Gelderland tot aan de rivier de Rijn.
Hij heeft een achtergrond in natuur- en agrarische organisaties en werkte voor hij rentmeester werd, vijftien jaar mee aan het tot stand brengen van het natuurnetwerk van Noord-Brabant.
Hij heeft zijn suggesties klaar: ‘De kerken zouden middels hun pachtbeheer kleine gezinsbedrijven een steun in de rug kunnen geven. Zij zouden een groenfonds mee kunnen financieren om de natuurontwikkeling te stimuleren.’

BelonenHij weet hoe moeilijk de kleine agrarische bedrijven het hebben. ‘Alle kleintjes verdwijnen. De gezinsbedrijven met name in de intensieve veehouderij zien hun pensioen verdampen, omdat de waarde van hun vastgoed is gehalveerd. Ik heb al zoveel kleine bedrijven getaxeerd en beëindigd, ook omdat er geen opvolgers zijn. Over 10, 15 jaar zijn alleen de hele grote bedrijven nog over. De groten hebben de macht, zij hebben meer financiele slagkracht. De kleine struikelen over regels en voorwaarden, bijvoorbeeld de boer die over wil schakelen naar biologisch, moet twee jaar overbruggen. Dat trekt hij financieel niet.
‘De groten hebben de macht, net als in het midden- en kleinbedrijf in de winkelbranche. Maar als je beleid maakt voor de kleintjes kweek je weerstand. Vanuit de prijsvraag kun je die gedachte verder vormgeven. Ook de kerken kunnen hier bijdragen, vanuit de diaconale gedachte. Middels hun pachtbeleid kan een kerkbestuur andere overwegingen mee laten spelen dan het hoogste rendement. Wie gun je het? Zo kun je duurzame of biologische landbouw belonen, bijvoorbeeld met een lagere pachtprijs.

VrijwilligersTerwijl veel kerkbesturen en hun rentmeesters nog koudwatervrees hebben (‘Nog maar zien of het voldoende rendement oplevert’, klinkt het vaak) nemen christelijke vrijwilligers initiatieven om de kerken tot een grotere maatschappelijke rol te bewegen. Organisaties als Groene Kerken en A Rocha verleiden met succes kerken tot een meer duurzaam beheer van de gebouwen en gronden. Inmiddels hebben 180 kerken (inclusief een paar moskeeën) zich aangesloten bij het netwerk Groene Kerken, een initiatief van Kerk in Actie en Tear. De website van Groene Kerken geeft een divers beeld van de duurzame acties van de kerken.
A Rocha (portugees voor rots) is ook een christelijk netwerk dat zich inzet voor natuurbehoud en daarbij kerken wil overhalen tot een duurzamer beheer. Onlangs zocht de Vogelbescherming contact met A Rocha om te inventariseren welke kerken hun landerijen op zo’n manier willen verpachten dat de weidevogels kunnen overleven en weer floreren.