Het begin van een beweging naar kwaliteit – Winnaars Brood en Spelen

Verfijning en kwaliteit. Dat laten de zestien geselecteerde teams en de vier eervolle vermeldingen in hun plannen zien. Opvallend, vindt de jury, is dat alle indieners de kloof tussen productie en consumptie van voedsel willen dichten.

‘Grote veranderingen scheppen grote kansen’, rijksbouwmeester Floris Alkemade, initiator van de prijsvraag en voorzitter van de jury, knoopt in een zin de problemen die de prijsvraag aankaart en de oplossingen die inzenders aandragen aan elkaar.

Een van de grootste veranderingen op het platteland, schetst Alkemade, is dat productie en consumptie uit elkaar zijn gegroeid. Terwijl de Nederlandse export van voedsel extreem is toegenomen, halen we inmiddels 80 procent van ons eigen voedsel uit het buitenland. De continue schaalvergroting heeft geleid tot grote efficiency, maar de boeren betalen een hoge prijs en ook de ruimtelijke impact is enorm.

Alkemade: ‘Veel geselecteerde plannen zijn er op uit productie en consumptie van voedsel weer bij elkaar te brengen. Door burgers erbij te betrekken, door natuur en ecologie te gebruiken om te innoveren, door het circulair maken als bron van vernieuwing. De plannen laten een beweging naar kwaliteit zien, naar verfijning’.

In een tot partycentrum verbouwde boerderij aan de rand van Barneveld verzamelden zich woensdag 4 juli meer vierhonderd belangstellenden, merendeels inzenders, om de uitslag van de prijsvraag bij te wonen. Een bijzondere locatie op het moderne en niet bepaald idyllische platteland. Ingeklemd tussen spoorlijn en snelweg, direct naast een grote afvalverwerker. Maar, wees projectleider en moderator van de middag Rutger Oolbekkink, wel off the grid: de energie van het partycentrum komt direct van de afvalberg ernaast.

Relatief radicaal De jury heeft de inzendingen anoniem beoordeeld. In het ongewisse van grote namen en grootte van het team. Zo kan het gebeuren dat een ‘klein maar dapper team van twee mensen’ tussen de geselecteerde teams zit, vertelt mede-initiatiefnemer Berno Strootman, Rijksadviseur voor het landschap.
Opmerkelijk, zegt hij, is het grote aantal plannen op het gebied van boslandbouw (agroforestry) en permacultuur. Veel inzenders hebben een achtergrond in de biologische landbouw. De reguliere landbouw wordt wel gemist.
De plannen zijn niet heel revolutionair, oordeelt Strootman, maar wel radicaal voor de initiatiefnemer of voor de conservatieve omgeving waar zij op mikken.

De inzendingen zijn mooi gespreid over de twee zandgebieden. Voor Overijssel zijn 20 plannen ingediend, voor Gelderland 24 en Noord-Brabant spant de kroon met 51 inzendingen. De teams liepen uiteen van twee tot negen mensen. In totaal werkten 370 mensen mee aan de 95 inzendingen.
Sociologisch interessant en bron voor speculatie is het verschil dat de jury signaleert tussen de plannen uit Oost-Nederland en Zuid-Nederland. Gelderland en Overijssel zijn veel nostalgischer. Zij romantiseren het platteland meer. De plannen uit Zuid (Noord-Brabant) zetten vaker in op ondernemerschap.

Tweede rondeIn de tweede ronde krijgen de teams niet alleen de beloofde 25.000 euro. Om hun plan verder te ontwikkelen staat ook een team deskundigen voor hen klaar. Per vier teams is er een coach die hen langs bestuurlijke, wettelijke en andere kliffen loodst.
Een van die hindernissen is al duidelijk: de financiën. Strootman drukt de inzenders op het hart: zorg voor goede business plannen. Nu schort het hier geregeld aan.

Rond oktober kom de jury nogmaals bij elkaar om feedback te geven aan de teams. In februari 2019 presenteren alle teams hun uiteindelijke plan. Intussen blijft de website actief, net als de matchingsite.
Ook de teams die niet geselecteerd zijn, blijven mee doen. Vorige week is er al een mail uitgegaan naar alle wethouders van de gemeenten met een van de 95 locaties om hen op de plannen te attenderen. De wethouders worden aangespoord deze serieus op te pakken. Want, zegt Strootman, van driekwart van de inzendingen zou het heel goed zijn als deze doorgang vinden.
Tijdens de bekendmaking hebben wethouders van de gemeenten met winnende locaties een extra mail ontvangen: gefeliciteerd u heeft een winnaar in uw stad of dorp. Met uiteraard de boodschap om contact te zoeken.

PartnersDe geselecteerde teams kregen de oorkonde uit handen van betrokken partners. Ook zij zetten hun deur open.
‘Drop je plan bij ons’, moedigt Berend Jan Bussink, heemraad van Waterschap Rijn en IJssel, de inzenders aan. Mary Fliers van het Groen Ontwikkelfonds Brabant werkt aan10.000 hectare nieuwe natuur in Noord-Brabant. ‘We hebben nog zeven jaar te gaan met dit programma en zijn altijd op zoek naar initiatiefnemers.’ Gedeputeerde Erik Merrienboer verwelkomt elk creatief ondernemerschap op de schrale zandgronden van ‘zijn’ provincie. ‘Voor deelnemers in ons gebied staan expertise en hulp klaar’, zegt bestuurder Netty Aarnink van waterschap Vechtstromen. De provincie Overijssel gaat 20 miljoen euro investeren in het platteland, vertelt directeur Strategie Bart Parmet. Inzenders met een goed business plan kunnen een beroep doen op het innovatiefonds (broodenspelen@overijssel.nl). In de gemeente Deurne, ook een van de partners, zijn helaas geen prijzen gevallen, maar er zijn wel plannen voor die gemeente ingediend en wethouder Marinus Biermans verwacht de inzenders op bezoek.

Er moet iets veranderenEen megatransitie staat voor de deur. Kijk naar de cijfers, zegt voorzitter Hans Huijbers van ZLTO, tweederde van de sector is ouder dan 55 jaar. Twintig procent heeft geen opvolger. Maar dan moet wel oud generiek beleid ingeruild worden voor specifiek beleid.
De prijsvraag is uit op een fundamentele verandering van het speelveld. Getuige de gemiddelde leeftijd van de winnaars op het podium, staat er een nieuwe generatie klaar. Floris Alkemade: ‘Het is onze ambitie om een beweging op gang te brengen. Iedereen voelt de noodzaak om te veranderen, maar niemand weet precies hoe. De opkomst bij deze prijsvraag toont hoeveel mensen willen meedoen. Hoeveel mensen het experiment zoeken.’