Zestien winnaars Brood en Spelen klaar voor uitvoering

De zestien winnaars van de prijsvraag Brood en Spelen hebben hun plannen getoond op de manifestatie ‘Radicaal, realistisch en realiseerbaar’. Met levendige uitwisselingen in gezamenlijke sessies, breed debat op het hoofdpodium en een presentatie van de plannen in woord en beeld, is de prijsvraag afgesloten. Tegelijk is op deze drukbezochte bijeenkomst in het Provinciehuis van Noord-Brabant het startsein gegeven voor het spannende vervolg: zorgen dat de plannen ook gerealiseerd worden.

Het plan Productief Peppelland is met gemak haalbaar, maar dan moeten we wel afspreken dat we een flink deel van woningbouw in Noord-Brabant met populierenhout bouwen in plaats van beton. Initiatiefnemer Marco Vermeulen, zegt het kort maar krachtig. Of als er een CO2-taks wordt ingevoerd. Zo ver is het nog niet, maar kleinere projecten met inlands populierenhout, dat CO2 vasthoudt in plaats van uitstoot, dienen zich wel aan. Wethouder Peter van de Wiel van Boxtel kondigt aan twee populierenhouten gebouwen neer te zetten. De collega’s van Circulaire boerderij Beers willen de woningen die zij op hun nieuwe Eiwitcampus gaan bouwen ook van populierenhout optrekken.

Uitnodigingen
Het is een voorbeeld uit de vele uitwisselingen op de manifestatie. Naast alle uitnodigingen voor gesprekken die er klonken. Allereerst van de betrokken provincies en gemeenten. Gastheer en Brabants gedeputeerde Ruimte en Financiën, Erik van Merrienboer toonde zich zeer gecommitteerd om samen met gemeenten en waterschappen alle initiatieven bij de streep te brengen. ‘Ik sta hier namens team Brabant’, aldus Van Merrienboer.

In een videoboodschap aan de zaal beloofde ook Hester Maij, gedeputeerde van Overijssel, contact te houden met alle 19 inzenders, dus niet alleen de winnaars. ‘Wij gaan met alle 19 het gesprek aan’. Ook gemeente Deurne, de enige gemeente die mee-organiseerde aan de prijsvraag, gaat de inzendingen uit die gemeente verder begeleiden, ook al heeft geen van de vier de tweede ronde gehaald. Wethouder Marinus Biemans: ‘Wij hebben dagelijks te maken met boeren die nieuw perspectief zoeken.’

Half jaar intensief werk
Een half jaar hebben de zestien teams intensief gewerkt aan hun projecten, ondersteund door coaches van provincies en gemeenten, en voorzien van kennis en commentaar van een keur aan deskundigen. In sneltreinvaart liep Floris Alkemade in zijn openingsspeech alle projecten langs. ‘Hier schuilt een hele wereld achter.’

De zestien winnaars laten een rijk palet aan innovatieve ideeën zien om de urgente vragen op het gebied van klimaatadaptatie, energietransitie, verstedelijking en mobiliteit, en de verduurzaming van het boerenland het hoofd te bieden. Allereerst op de zandgronden in de drie provincies Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland, de gebieden waar de prijsvraag zich op richt.

Dominant zijn de projecten die voedselproductie combineren met natuurontwikkeling. Ook zijn er meerdere voorstellen die inzetten op verkorting van de keten van producent naar consument. Kringlooplandbouw, transformatie van bestaande erven en plannen geënt op het landgoedmodel zijn andere thema’s die meerdere teams hebben uitgewerkt.

Struikelblokken en suggesties
Hoewel gedeputeerde Van Merrienboer aan het begin van de middag optimistisch zei dat regels geen goede ideeën in de weg staan – ‘de struikelblokken zitten meer in onze hoofden dan op papier’ – klonk er in de loop van de middag wel degelijk menig suggestie om een regeling te verbeteren. Bijvoorbeeld: maak het makkelijker om landbouwgrond af te waarderen, dat helpt bij het rondbreien van natuurprojecten. Soms is simpelweg gedogen genoeg, zegt herenboer Boudewijn Tooren van project De Wederkeer van het Pastorale Landschap. ‘Wij hebben vier varkens buiten lopen – strikt genomen overtreden wij hiermee de wet.’ Ander voorbeeld zijn de beroemde potjes geld. Mag het geld uit het potje opbrengstderving ingezet worden voor de houtwal? ‘Voor ons is geld gewoon geld’, zegt Tooren. Boer Rick Huis in ‘t Veld, initiatiefnemer van project Melk & Noot die onder andere het landschap rondom Deventer afwisselender maken, brengt een heikel punt te berde: ‘De maatschappelijke meerwaarde die wij creëren is niet direct door te berekenen in de prijs van producten.’ Dat maakt dat er altijd een financieel tekort blijft. Besef goed, klonk advies uit de zaal, welke bijdrage je aan de gemeenschap levert, daar kan iets tegen overstaan. Geld, middelen of mogelijkheden.

Het project Hofstede aan de Dreef sleepte deze middag een toezegging in de wacht. Burgemeester en wethouders van Zundert hebben in principe ‘ja’ gezegd op hun voorstel voor een sloopbonusregeling om leegstand in het buitengebied tegen te gaan.

Tips waren er ook. Regel een tijdelijke vergunning voor je project bij de gemeente, dan kun je alvast beginnen. En kijk ook eens naar de zorg. Daar zijn potjes met geld. Toevoeging van een zorgelement aan je plan kan zo een dubbele verrijking zijn.

En een mooi aanbod komt van Marco Vermeulen, curator van de Landschapstriënnale en betrokken bij twee Brood en Spelenprojecten. ‘In het najaar van 2020 vindt de Landschapstriënnale plaats. Dit maal in het Brabantse Groene Woud. Ik bied bij deze dit podium aan de zestien projecten aan, die dan vast al zichtbaar zijn.’

Platteland moet veel verstouwen
Een reflectie op de prijsvraag en op de opgave waar het platteland voor staat, kwam van gastspreekster Louise Fresco, voorzitster van de Raad van Bestuur van Wageningen University & Research en gelouterde publiciste over voedsel en milieu. ‘Er is geen eerder moment geweest dat we zo veel willen van het platteland. Het platteland moet veel verstouwen’, constateert Fresco.

In haar optiek speelt technologie een belangrijke rol in de toekomst van het platteland. Aan technologie kleeft ten onrechte een dystopische associatie, zegt Fresco. ‘Technologie kan helpen bij de verbetering van het platteland. Denk aan de melkrobots, die een bevrijding zijn voor boer en koe. Of bij het monitoren van de voedselketen, zodat we weten waar ons voedsel vandaan komt.’

We moeten, zei Fresco, kijken naar de toekomst en ook naar de wereld als geheel. ‘Wat worden de nieuwe geopolitieke situaties, wat kan technologie betekenen, hoe zorgen we voor goed voedsel, ook voor mensen in achterstandswijken en inwoners van bijvoorbeeld Mumbai? Het brede verhaal is belangrijk, waarin je afwisselend in- en uitzoomt, van het grote overzicht tot de details.’

Blik op toekomst
Een bredere blik op de toekomst biedt ook het Panorama Nederland, geïnspireerd op het ‘oervoorbeeld’ Panorama Mesdag, biedt het panorama een blik van 360 graden, op toekomstig Nederland. Het College van Rijksadviseurs schetst hierin een optimistisch beeld van Nederland na alle transities. ‘Verlangen is de motor van verandering. En de schaal waarop dat het beste kan gebeuren is de regio. Dat laten ook de projecten van Brood en Spelen zien’, aldus van Alkemade.

Net als de provincies eerder op de bijeenkomst belooft ook hij contact met de teams te houden. ‘We komen graag helpen’. Hij sloot de bijeenkomst af met een welgemeend advies aan de teams: ‘Ga niet normaliseren. Waar je de barrière voelt, daar zit de essentie.’